FITOBENTOS
Fitobenos to zbiorowiska roślin całkowicie zanurzonych w wodzie, o rozmiarach co najmniej kilku milimetrów. W ich skład wchodzą:
- rośliny wyższe (Angiospermae) – są to rośliny naczyniowe, np. trawa morska Zostera marina (Fot. 1),
- rośliny niższe (Tallophyta) – należą do nich mchy, np. zdrojek rokietowaty Fontinalis hypnoides i makroglony (zielenice, brunatnice, krasnorosty), np. rozróżki z rodzaju Ceramium, Furcellaria lumbricalis (Fot. 2), ramienice Characeae.
Rośliny naczyniowe porastają dno miękkie: piaszczyste lub piaszczysto-muliste zacisznych rejonów morskich, do których należą zatoki i zalewy.
Mchy przytwierdzają się do dna, twardego lub miękkiego, za pomocą nibykorzeni, tzw. chwytników. Występują rzadko w wodach słonawych, obserwowane przy ujściach rzek.
Makroglony charakteryzuje wielorakość form występowania. Mogą one przytwierdzać się do podłoża twardego, np. otoczaków, falochronów oraz innych przedmiotów zatopionych w toni wodnej (tworząc tzw. „sztuczną rafę”, Fot. 3); przytwierdzać się do dna piaszczystego lub mulistego za pomocą chwytników (ramienice właściwe Characeae), czy też zalegać na dnie w postaci skupisk zwanych „matami glonowymi” (Fot. 4). Makroglony jako podłoże mogą wykorzystywać również plechy innych makroglonów lub łodygi i liście roślin naczyniowych, a także muszle mięczaków.
Fitobentos rozwija się wyłącznie w prześwietlonych rejonach wód, co oznacza ograniczenie jego rozmieszczenia do strefy eufotycznej. Obecnie wiele rejonów dna polskich obszarów morskich mogących stanowić potencjalne siedliska występowania roślin zanurzonych nie zostało jeszcze zbadanych. Dotychczas obecność fitobentosu w wodach otwartych polskich obszarów morskich stwierdzono maksymalnie do 21,5 m głębokości (głazowisko Ławicy Słupskiej).
Ze względu na rolę fitobentosu w ekosystemie morskim (m. in. stanowi siedliska rozwoju fauny fitofilnej i ryb), rejony w polskich obszarach morskich, gdzie już zidentyfikowano występowanie roślin zanurzonych zaliczyć należy do cennych pod względem przyrodniczym. Powinny one zatem wymagać szczególnej uwagi w kontekście zagospodarowania przestrzeni morskiej.
Fot. 1. Trawa morska Zostera marina w Zatoce Puckiej
Fot. 2. Widlik Furcellaria lumbricalis i rozróżka z rodzaju Ceramium na głazowisku Ławicy Słupskiej
Fot. 3. „Sztuczna rafa” – zbiorowiska zielenic z rodzaju Ulva na progach podwodnych w strefie przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej wewnętrznej
Fot. 4. „Maty glonowe” nitkowatych brunatnic na dnie Zatoki Puckiej
MAKROZOOBENTOS
Makrozoobentos tworzy zespół zwierząt bezkręgowych o rozmiarach powyżej 1 mm zasiedlających dno morskie. Tworzy go liczna, zróżnicowana taksonomicznie grupa organizmów zasiedlająca niemal wszystkie ekosystemy wodne. Charakter makrozoobentosu, tj. jego skład taksonomiczny, liczebność i biomasę kształtują przede wszystkim czynniki fizyczno-chemiczne: zasolenie, warunki tlenowe w strefie przydennej i w powierzchniowej warstwie osadu, dynamika wód oraz rodzaj osadów dennych. Makrozoobentos pełni ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemu Morza Bałtyckiego. Stanowi źródło pożywienia dla ryb i ptaków morskich. W skład makrozoobentosu wchodzą organizmy żyjące na powierzchni osadów dennych (epifauna) oraz organizmy żyjące w osadach (infauna).
Każdy rodzaj osadu zasiedla charakterystyczny dla niego zespół organizmów bezkręgowych.
Typowymi mieszkańcami dna piaszczystego są: drobny skorupiak Bathyporeia pilosa, wieloszczet Pygospio elegans oraz małż – sercówka Cerastoderma glaucum. Na tym rodzaju dna mogą występować również agregacje małży – omułka Mytilus trossulus (Fot. 1).
Fot. 1. Agregacje małży – omułka Mytilus trossulus
Wraz ze wzrostem głębokości oraz koncentracji materii organicznej w osadach rośnie udział gatunków preferujących dno piaszczysto-muliste: małży Macoma balthica i Mya arenaria, skorupiaków z rodzaju Corophium i pośródka pospolitego Diastylis rathkei.
Dno kamieniste zasiedlają gatunki trwale przytwierdzone do powierzchni kamieni: omułek Mytilus trossulus, pąkla Amphibalanus improvisus i siatecznik bałtycki Einhornia crustulenta (Fot. 2). Gatunki te zaliczane są do grupy tzw. gatunków siedliskotwórczych, gdyż tworzą siedliska dla innych gatunków, np.: kiełży, ślimaków i wypławków.
Fot. 2. Zespół poroślowy na powierzchni głazów zalegających dno morskie
Oddziaływania konstrukcji wsporczych farm wiatrowych na zespoły makrozoobentosu dna morskiego wynikają z fizycznej ingerencji zaburzającej osady denne. Ten typ oddziaływań dotyczy etapu budowy, demontażu oraz w mniejszym stopniu okresowych przeglądów i napraw. Drugi typ oddziaływań dotyczy fazy eksploatacji, w której twarde powierzchnie pobocznicy konstrukcji wsporczych pełnią funkcję nowego siedliska dla organizmów poroślowych i towarzyszących. Pojawienie się takich struktur na dnie piaszczystym lub mulistym zmienia lokalnie skład ilościowy i jakościowy zespołów makrozoobentosu poprzez efekt „sztucznej rafy”. Zjawisko to z jednej strony zwiększa różnorodność biologiczną fragmentu dna oraz produktywność biologiczną, z drugiej stanowi element zaburzający pierwotne, naturalne warunki panujące w okresie poprzedzającym inwestycję.
ICHTIOFAUNA
Ichtiofaunę tworzy grupa zwierząt kręgowych żyjąca w środowisku wodnym obejmująca ryby oraz minogi, odżywiające się planktonem, makrozoobentosem lub innymi rybami, a nawet będące pasożytami. Charakter ichtiofauny, tj. jej skład taksonomiczny, liczebność i biomasę kształtują przede wszystkim czynniki fizyczno-chemiczne: zasolenie, warunki termiczne i dostępność odpowiednich tarlisk. Ichtiofauna jest istotnym ogniwem łańcucha pokarmowego w Morzu Bałtyckim. Stanowi źródło pożywienia dla ptaków i ssaków morskich. Ryby są ważną częścią żywych zasobów morza eksploatowanych przez człowieka.
Ze względu na rodzaj siedliska w składzie ichtiofauny wyróżnia się:
- ryby pelagiczne żyjące w toni wodnej jak śledzie, szproty oraz łososie
- ryby demersalne żyjące przy dnie, np. piaszczyste dno zasiedlają głównie płastugi jak stornie, gładzice i turboty, natomiast w rejonie głazowisk czy sztucznych umocnień spotkać można węgorzyce czy inwazyjny gatunek obcy babkę byczą
Ze względu na niskie zasolenie w składzie ichtiofauny południowego Bałtyku wyróżnia się:
- gatunki morskie odznaczające się dużą tolerancją na zmiany zasolenia (gatunki euryhalinowe), np. dorsz, stornia, śledź, szprot
- gatunki słodkowodne, np. okoń, sandacz, leszcz
- gatunki dwuśrodowiskowe (odbywające wędrówki rozrodcze między morzem a rzekami), np. łosoś, troć, węgorz czy chroniony parposz
Oddziaływania farm wiatrowych na ichtiofaunę wynikają głównie z powstania nowego siedliska na dnie morskim. Pojawienie się konstrukcji wsporczych turbin wiatrowych na dnie piaszczystym lub mulistym poprzez efekt „sztucznej rafy” będzie sprzyjało skupianiu się wokół nich ławic ryb. Zjawisko to z jednej strony zwiększa różnorodność biologiczną obszaru oraz produktywność biologiczną, z drugiej stanowi element zaburzający pierwotne, naturalne warunki panujące w okresie poprzedzającym inwestycję.